Maniheizm; Dini Algısının Türkler Ve İranlılar Üzerindeki Etkileri
Maniheizm ; Türk tarihi acısından önemli olduğundan biraz üzerinde, durmak istiyorum.
Maniheizm M.S. 216 doğan 274 te ölen 68 yıl bu dünyada kalan Çin kökenli İran’a yerleşen
“Mani” adlı bir kişi tarafından kuruldu.
Bu kişinin etkilediği kişiler Zerdüşt ve Buda dinine mensup olanlardır.
Anlatılışa göre 12 yaşında kendisine bir melek görünür 24 yaşına geldiğinde,
Peygamberliğini ilân eder, Tanrıyla konuşarak, Tanrının öğütlerini insanlara ulaştırmak ister.
O’nun görevi bu Tanrı buyruklarını yerine getirmektir.
Sasani imparatorluğunun 1. Erdeşir, döneminde, dinsel tebliğlerine başladı.
Dini yaymak için Hindistan’ın kuzey batısını seçti.
1.Şahpur Sasani imparatoru olunca İran’a döndü.
Hükümdar için meşhur eseri Şahpurgan’ı yazdı.
Önsözünde; “ İnanç esasları ve ibadetler her çağda bir Peygamber tarafından insanlara aktarılır.
Bir zamanlar Hindistan’da Buda, İran’da Zerdüşt adlı Peygamber dinlerini yaymışladır.
Batı memleketlerinde, İsa Peygamber tarafından kutsal emirler insanlara ulaştırılmıştır.
Şimdi bu kutsal emirler Tanrı tarafından, ben Mani’ye öğüt ve buyruklar indirilmiştir.
Bu emirleri yaymak Bana nasip olmuştur”
Mani, kendisini akıllıca son Peygamber olarak nitelemiştir.
İmparator 1. Şahpur’un maddi desteğiyle, dünyanın değişik yerlerine,
Yetiştirdiği tebliğcileri göndermiştir.
Kısa sürede taraflar toplayarak zamanında etken bir din haline gelmiştir.
4-8 yüzyıllarda, Fransa ve Çin’de etkin olmuş, Roma coğrafyasını etkilemiştir.
İran’da Zerdüşt inancını sarsmış. Türkistan’da II. Göktürk devletinin yıkılmasına sebep olmuştur.
Göktürk devlet bünyesindeki Uygurlar devletlerine isyan etmiş,
Göktürk devlet yöneticilerini dinsizlikle suçlayarak bu devleti yıkmışlardır.
Yerine teokratik mani inancını halkına dayatan, Bir yeni devlet kurmuşlardır.
Hakan Böğü Han genelgesi ile, Mani dini resmi din haline gelmiştir.
Halbuki yıktıkları Göktürk devletinin Hakan’ı Bilgekağan, Budistti,
Ötügen’e bir Budist mabet yaptırarak, inancını halkına dayatmak istemiştir.
Bilge vezir Tonyukuk karşı çıkmış,
“Senin halkın mabetlere sığacak halk değildir. Onlar için yer küre mabettir.
Dinini halkına dayatırsan devleti yıkarsın” diyerek, bu girişimi engellemiştir.
950 yılarında Müslüman olan Karahanlı Hakan, Saltuk Buğra Han’da,
inancını halkına dayatmıştır. Bu dayatmalar acı olmuştur.
Din ve inanç uğruna Türk’ün Kanı akmıştır. Kurdukları devletler kısa ömürlü olmuştur.
Uygur devleti yıkıldıktan sonra bile bu inanç Uygur yönetimleri ve halk arasında,
XII. yüzyıla kadar devam etmiştir.
H. Nihat Atsız yazmış olduğu “Ruh Adamı” adlı eserinde Roman kahramanı Selim Pusat ‘a Reenkarnasyon vasıtasıyla Uygur devrindeki bir bahadırın ruhu intikal etmiştir. Selim Pusat Türkeştir.
XII. yüzyıldan sonra, dinler arasındaki hakimiyet mücadelesinde; Müslümanlık,
Hristiyanlık ve Budizm galip gelmiş, savaşta maniheizm savaşı kayp etmiş, ümmeti yok olmuştur.
Manici Türkler Bozkırda yaratılan, taş eserleri Balbalları dine aykırı diye yıkmışlardır. Moğolistan coğrafyasındaki tarip edilmiş Balballar Uygurların marifetidir.Uygurlar kültürel tahribata sebep olmuşturlar.
Orta Asya’da Hunlar ve Türkler kendi dini değerlerine sahiptirler.
Bundan dolayı Çin devletiyle girdikleri savaşlarda hep galip geldiler. Yabancı kültürleri benimsedikleri zaman gevşeyip yumuşadılar ve yok oldular. Onun içindir ki Türk başbuğu Bilgekağan , “Mızraklılar, kılıçlılar- silahlılar hiçbir yerden gelmez. Onları siz kendiniz çağırırsınız” der. Birinci Göktürk devletinde Türkler, Çinli kızlarla evlendi. Çocuklarına Çince ad verdi. Kendi kültürünü unuttu, başkalaştı. Başkalaştı da ne oldu? “Gelinlik kızları Cariye yiğit oğlanların köle oldu. Kanları sular gibi çağıldayıp aktı. Kemikleri dağlar gibi yığılıp yattı.” Kitabelerdeki bu ifadeler ibret verici. Türk milleti çok kültür ve medeniyet değiştirerek, ayakta kalmayı başarabilmiş bir millettir. Orta Asya’da Göktürk Hakanlığının yıkılışından sonra, Türk milli bünyesinde başkalaşımlar Baş gösterdi. Göçebe Türkler Batıdan değişik kültürler ve dünya görüşleri almaya başladılar. Uygur Türkleri İran’dan Manihaizm’i diğer göçebe Türkler Suriye’den Nesturizmi , Arabistan’dan İslamı, Tibet’ten Budizmi aldılar. Çinden alınan din ve kültür değil, ipek, seramik kap kacaktır. Türkler Çin kültürüne hep mesafeli durmuşlardır. Çin ile kültürel ilişkiye giren kavimler yok olmuştur. Çinlilerle Türklerin hayata bakış ve yaşayışlarında hiçbir benzerlik yoktur. Çinli Türk’ü asimile edemez, kendine benzetemez. 1. nci Göktürk devletinde, bu benzeyişin faturası yüksek olmuştur. Çinlilerle kökten yaşayış ve inanç biçimimiz uyuşmaz. Çinliler babalarının hanımlarını kendi anneleri kabul ederler. Türkler sadece kendi annelerini “Anne” olarak kabul ederler. Büyük kardeş öldüğünde ortada kalan dul karısı, küçük kardeşinin eşi olur. Hissi yakınlık olmasa bile bu töresel bir zorunluluktur. Çinlilerde kadın çalışmaz, kadın neslin devamını sağlayan ögedir. Türklerde, yani Bozkır insanında kadın, evin tüm işlerini ve kırsal işleri yapan; Erkeğinde yoldaşı olan canlıdır. Evin direğidir. Çinli ile bir arada yaşayabilmek için Çinli olmak gerekir. Doğu Türkistan Uygurları, Çinli olmamak için hâlâ direniyorlar, yok olup başkalaşmıyorlar. Bu da töre ve inanç beraberliği gerektirir. Türklerle Çinliler Bozkırda üç bin yıldır savaş halindedir. Türkler, Moğollar, Mancurlar, Tungus halkları Çine yakın halklar değillerdir. Çini sevmezler. Moğolistan pazarında şimdi bile bir Çinli yalnız gezemez. Hemen döverler. Bozkırda oluşan tarihi kader, bu halklarla Çinlileri düşman etmiştir. Bozkırlıların akınlarına karşı yapılan, Çin seddi bugün bile düşündürücü bir savunma hattıdır. Maniheist inancındaki insanlar İran’da Horasanda Müslümanların kılıçlarından zor kurtuldular. Doğuya doğru kaydılar. Çinlilerde onlara hiç müsamaha göstermedi. Kılıçtan geçirildiler. Dünyada kan din ve ideolojiler yüzünden akar. Böyle bir ortamda Uygur Hanı 766 da Mani tebliğcisini çağırarak, dini yaymasına müsaade etti. Hakan’a göre; tebliğci Uygurlara hakikat yolunu açacaktı. ” Uygurlar Maniheizm yüzünden tüm komşularıyla kavgalı hale geldiler. Çinli Konfüçyüsler, Kırgız Şamanları, Hristiyanlar ve de Müslümanlar, İnanç yüzünden, Uygurlara düşman oldular. Mani Uygurlar, Buda’ya Şeytan dediler. Diğer din mensuplarını kâfir ilan ettiler. Uygur devleti öyle bir şeri hükümler uyguladı ki halkına; et, hatta süt’ü bile yasakladılar. Perhiz günü oruç günleri icat ettiler. Maniheizm dini halkıyla da uyum sağlayamadı. Aydınlık dini olarak Bozkıra yerleşen bu din, Türk’ün karanlığı oldu. Uygur Türklerini çölde boğdu. Türkler tek Tanrıya inanırlardı. Deistiler. Kabile ruhu önemliydi. Tabiatın ruhu vardı. Kabilelerin yüzyıllardır inanageldikleri kötü ruhları vardı. Yak, içkak, çulmuş ve albastılar gibi. Bu kötü ruhlardan kurtulmak için Gök Tanrıya inanmak istiyorlardı. Maneheizm mistik olmasına rağmen Ateisti- Tanrı tanımaz bir din di. Bu inançta Tanrıya yer yoktu. Karanlık ve aydınlık Tanrının yerini almaktaydı. Karanlık devamlı aydınlığı istila etmeye çalışır. Aydınlık karanlığın içindeki ışık kümeleridir. Maniheiste göre; karanlığın içindeki, bu ışık kümeleri kurtarılmalıdır. Maniheistler ruhun ölümüne inanmazlar. Reenkarnasyon yani Tenasûh’e inanırlar. Onlara göre dünya sevgiye hizmet etmez. Dünya felaketin sonucudur. Dünya yok edilmelidir. Bu anlayışları, Roma’da, İran’da Çin’de nefretle karşılandı. Maniheist olmayan insanlar kötüdür. Uygurlar, bu dini devlet dini olarak kabul etti. Koca ülkede Mani Şeriatı takibatı başladı. İnançları yüzünden insanlar devlet zulmüne uğradı.8. yüzyılda Konfüçyüs öğretisinin hâkim olduğu Çinde Hristiyanlık serbest oldu, Maniheizm yasaklandı.
7-8 yüzyıllar 16 yüzyıllar gibi Türk yüzyılıdır. Moğolistan’ın doğusundan Berlin’e kadar yönetim
Türk soylu halklardadır. İnançları onları parçaladı böldü.
Uygurlarda 795 yılında Kutlug Hanın manevi oğlu tahta geçti. Maniheist din büyüklerince O’na sınırsız yetkiler verilmedi. Din Papalık gibi kurumlaşmıştı. …. Devlet idaresinde Maniheist kurallara göre hareket edecekti Hakan. Yani politika Mani din adamlarının kontrolünde olacaktı. Böylece kabile federasyonu Uygur devleti “Teokratik” bir idare şekline büründü. Batıdada Kiliseler bağımsızlaşmış. Devlet Teokrikleşmişti. O çağlarda. 840 yılında Teokratik Uygur devleti tarihin karanlığına din ve inanç kavgaları yüzünden gömüldü. Gerçi Mani dini Uygurların şehirleşmesini sağlayan önemli bir etken olmuştur. Yerleşik bir devlet haline gelmişlerdir. Çamurdan tuğla ve kiremit pişirerek, Karabalsağun’a görkemli bir devlet sarayı yapmışlardır. Saray yıkıntılarından aldığım 1500 yıllık tuğla örneği sapasağlam ofisimi süslemektedir. Uygur, sanat, felsefe ve edebiyatının gelişmesinde, Maniheizm büyük katkısı olmuştur. Fakat bu höşgörüsü olmayan din Uygurların sonunu getirmiştir. Böylece orta Asya Türklüğünün 200 yıllık karanlık çağı başladı. Uygurlar, Kidan Hanı Eluy Ambagan’ın hakimiyetine girdi. Uygur Türklerinin sonunu getiren Maniheist akideye göre; “Puta tapınma, yalan söyleme, zina, canlıları öldürme cimrilik ( veren el olmama) Büyü, dinden Şek ve şüphe etmek. Aldatmak, dini konuları alaya almak yasaktı.” Sabah öğle-akşam yatsı olmak üzere dört vakit namaz vardır. Gündüz namazları güneş’e, gece namazları ay’a dönülerek eda edilir. Namazdan önce su veya toprakla abdest alınır. Yılın bir ayında 30 gün oruç tutulur. Ölüm sonrası adaletli bir yargıcın huzurunda hesap verileceğine inanırlar.Günahların tartılacağı bir terazi vardır. Günahlar önceden Melekler tarafından dünyada tespit edilmiştir.
Maniheist insan için üç yol vardır.- Hayat yolu, Bu yol cennettir.
- Kargaşalı yol, Ruhun dünyaya dönüşü.
- Ölüm yolu, Karanlığa gömülme, karanlıkta yok olma (cehennem)
- Oruç tutmak
- Dua etmek (namaz)
- Hiçbir canlı öldürmemek
- Zekat vermek ( Yani fakirlere yardım)
- Yalan söylememek
MAKALE Yorumları
MUHARREM YELLİCE
TÜRKOLOG
mail_outline : myellice07@hotmail.com
Diğer Makaleler
- Bir Günü’nün Anısı
- Çuvaşistan’da İlk Gece
- Nardoğan Bayramı…
- Türklerde Millet ve Ok’un Gelişimi
- Türklerin Felsefe’ye Katkısı.
- İl Dini
- ’Ziya Gökalp ve Türk Töresi’’ üzerine
- Şamanizm (Kam) Dinindeki Tanrıla
- Türk İnsanı ve Deizm:
- Mohaç Meydan Muharebesi (29-08-1526)
- 25 Yıllık Kurum, Adile Teyze
- Rektörlük Seçimi Öncesi Üniversitede Neler Oluyor?
- İranda; Cengiz ve Timur
- İskender Ve Arap İşgalleri..
- Tanrı Korku Unsuru mu, Sevgi Unsuru mu?
- Atatürk’ün Cephede Okuduğu Kitap
- İran Mitolojisinde Ateş
- Dinlerin Kurumlaşması….
- Şehit Adil Okur Anısına!
- Altay ve Tanrı DağlarındaTürk’ün Var Oluşu
- Gizemli Ülke Nepal
- Hüseyin Özbay’la Varlık ve Hiçlik Üzerine Sohbet (1)
- Mevlâna Aldı Götürdü Beni Geçmişe
- Aristo ve Ben
- Maniheizm; Dini Algısının Türkler Ve İranlılar Üzerindeki Etkileri
- Osmanlı Tarihi Aynasından Bugüne; Sosyal Olaylar
- Dekart; Şaşkın Katolik
- Spınoza bir garip yahudi
- Lenin’in Ütobik Dünyası
- Engels- ve Karl Marx’ın..
- Karl Marx’ın Ütobik Dünyası
- Eflatun’nun Ütobik Dünyası
- Çanakkale Ruhuyla Zamanda Gezinti
- Aristo'dan Günümüze Düşünce’nin Evrimi
- Yeni Eflâtunçuluk ve Tasavvuf
- Zaman , Mekan, Madde ve Evren
- Biraz Felsefe (5)
- Kant'ta idealizm Mekan ve zaman
- Yeni Yıl İnançları
- Evrene İki Farklı Bakış
- Kırcami ve Planlama
- Eğitim Anlayışımıza Felsefi Bakış
- Atilla Roma’da
- Sokağıma Asfalt Döküldü
- Sanayi ve İnsan
- Çanakkale Ruhuyla Zamanda Gezinti
- Gönül Dostları Gurubu
- Yeni Müfredatta Post Modernist Anlayış...
- Devlet Terörü ve Hukuk
- Tanrı’nın Peygambere İhtiyacı Var mı?
- Yel Ana - Ayaz Ata - Noel Baba
- Çuvaşlar
- Yel Ana- Ayaz Ata-Noel Baba
- İnsan –Düşünce- Hukuk
- Bir Gezi Gözlem
- Ben Tüm Darbeleri Yaşadım
- Ziya Gökalp'in Fikirleri
- Oruç'un Son Günü
- Ziya Gökalp Türkçülüğün Öncü Düşünürü
- Tevfik Fikret
- Mehmet Akif İttihatçı, İslamcı
- Namık Kemal'i Anlamak
- Nâzım Hikmet (1902-1963) (6)
- Nâzım Hikmet (1902-1963) (5)
- Nâzım Hikmet (1902-1963) (4)
- Nâzım Hikmet (1902-1963) (3)
- NÂZIM HİKMET (1902-1963) (2)
- Nâzım Hikmet (1902-1963) (1)
- İslamda Tebliğ ve Cihat
- Biraz Felsefe -10-
- Avrupa Adaleti
- Biraz Felsefe -9-
- Biraz Felsefe 8
- Biraz Felsefe 7
- Biraz Felsefe 6
- Biraz Felsefe 5
- Biraz Felsefe 4
- Biraz Felsefe 3
- Biraz Felsefe 2
- Tanrı Algısı
- Darbe Teşebbüsü Oldu Ne Yapalım'
- Darbeden Turan'a
- Darbe'nin Düşündürdükleri
- Darbe Üzerine
- Dubai Kazan Biz Kepçe (5)
- Abu Dabi'den Dubai'ye Çölde Yolçuluk (4)
- Umman'dan Abudabi'ye Çöller'de Yolculuk ( 3)
- Muskat'ta İlk Gün (2)
- Umman'a Hareket (1)
- Şehirde Düğün
- Köyümde Düğün
- Hurafelerle Anlatılan Çanakkale
- İstiklal Marşı Şiirinin Tahlili
- Zamanda Kadın
- Eğitime Pedegojik Bakış
- İslamda Tasavvuf Var mı ?
- Tasavvuf Nedir?
- 2016'ya Tasavvuf Sohbetiyle Girdim
- Yaş Günü'm...
- Sagalasos'ta Bir Gün
EN ÇOK OKUNAN
- Sigara içmek için çıktığı balkondan düşen adam hayatını kaybetti
- Düden Çayında korkutan balık ölümleri
- Antalya-Konya karayolunda trafik kazası; 2 ölü, 5 yaralı
- TALYA’da Mahkeme İtirazları Redetti, yapım yolu açıldı
- İki Otomobil çarpıştı, 3 ölü, 4 yaralı
- Rektör Prof. Dr. Özkan: "Türkiye'de uygulanan aşının çok güvenli olduğunu düşünüyorum"
- Binlerce balığın ölümüyle ilgili 4 tesise ceza
- Baba da Veda etti
- 4 milyonluk TL'lik otomobil kısıtlama saatinde ortalığı savaş alanına çevirdi
- Melek İpek davasında flaş gelişme, avukatlar tutukluluğa itiraz etti
- Yeni bir yıla girerken...DR. ALİ YILMAZ
- Çekin ellerinizi Konyaaltı\'ndan !..İBRAHİM AKKAYA
- Vitrin MankeniDR. ALİ YILMAZ
- Konyaaltı mı? Lara mı?PROF. DR. TUNCAY NEYİŞÇİ
- Çuvaşistan’da İlk GeceMUHARREM YELLİCE
- İnsanların Kafası….TURGAY ALP
- Sömürgenler ve Sömürülenler-1PROF. DR. RAMAZAN DEMİR
- İYİ Parti\'de yaprak dökümü..İBRAHİM AKKAYA
- Hiçliği Öğrenmek...iBRAHİM UYSAL
- Atatürk’ün Annesi Zübeyde Hanımın Ölümünün 98’nci Yıldönümü Anma GünKEMAL KARAKUZEY
