“Su Elin, Çeşme Elin, Tekne Atçalı Kel’in”

 

 

 

Nazilli’den Aydın’a doğru giderken, adını kimi tarihçilere göre; “Büyük halk önderi”, kimilerine göre ise; “Eşkıya” olarak nitelenen “Atçalı Kel Mehmet”den (1780- 1830) alan “Atça” Kasabası’ndan geçersiniz. 

 

Fakir bir zeybek olup çiftliklerde ırgatlık yaparak yaşamını sürdürmekteyken, Atça’nın varlıklı kişilerinden birinin kızına sevdalanır Kel Mehmet... Kızı istediğinde büyük bir hakaretle karşılaşıp üstüne üstlük, ağanın adamları tarafından dövülünce birkaç kişiyi yaralayarak dağa çıkar. Devletle veya bölgenin varlıklı ağalarıyla sorunları olan birçok kişi de o’na katılır. Zamanla Aydın ve çevresinde “Atçalı Kel Mehmet Efe” adıyla nam salar. Bu arada sevdiği kızın babası, kızını bir başkasıyla evlendirmek istediğinde damat adayını dağa kaldırarak yüklü miktarda fidye alır ve kızın evlenmesini engeller. Sevdiği kızı kendisine vermediği gibi hep düşmanlık eden babasını da hapisten kaçırır.

 

Aydın bölgesinde vali ve devletin diğer ileri gelenlerinin baskısından bıkan köylülerden de destek görerek gücünü her geçen gün artırır. Kapatılan Yeniçeri Ocağı askerlerinin de katılması sonucu sayısı binleri aşan büyük bir güce sahip olur ve Aydın çevresinde büyük bir ayaklanma başlatır.

 

Atçalı Mehmet'im bilsinler beni,
Yoksulun yanında görsünler beni.
Koyarım bu yola tatlı canımı,
Dünya bir olsa tutulmam gari.

 

Kel Mehmet'in liderliğindeki, Atçalı Kel Mehmet İsyanı “Aydın İhtilaliı” (1829-1830) Osmanlı İmparatorluğu’nda bilinen bütün ayaklanma ve isyanların aksine zeybek, yörük, esnaf ve alt tabakadan insanların tek yürek katıldığı bir halk hareketi olma özelliği taşır.

 

İsyandan sonra hakim olduğu bölgeyi eşitlikçi esaslara göre idareye etmeye başlayan Atçalı; “Vali-i Vilayet, Hademe-i Devlet, Atçalı Kel Mehmet” yazan bir de mühür bastırarak kendini vilayetin valisi, Devletin hademesi ilan etmiş, Padişaha ve devlete bağlılığını bildirmiştir.

 

Zulüm ve haksızlıklardan bıkıp usanan halk; kendisine umut olan, onlara hakça bir düzen kurup dertlerini bölüşen,  10 Haziran 1830’da Aydın’ın devlet güçleri tarafından geri alınması üzerine çıkan çatışmada öldürülen efe için efsaneler anlatmış, türküler yakmış.

Bir rivayete göre;

 

 Atçalı bir gün dağda yalaksız bir çeşme görmüş, hemen önüne bir yalak yapılmasını istemiş. Kızanları hemen ağaçtan bir su teknesi yapıp çeşmenin önüne koymuşlar. Yapılan işin doğal olarak kendisine maledilmesi üzerine olsa gerek Kel Mehmet Efe teknenin üstüne şu muzip dizeleri işlemiş:

 

 

Başını kaşımaya eli değmezdi Kel’in,

Su elin çeşme elin,

Tekne Atçalı Kel'in.

 

Atçalı Mehmet Efe’nin yaşamı hakkında daha fazla bilgi edinme işini gönlünüze, kişiliği ile ilgili değerlendirmeyi yüreğinize bıraktıktan sonra bu sözünü aklıma neyin getirdiğini anlatayım:

 

Kasım ayı başında Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü tarafından Türkiye’nin dörtbir yanında görev yapan Halk Kültürü Araştırmacıları için düzenlenen bir hizmetiçi eğitim seminerine katıldık.

 

Kaldığımız yer Alanya’nın Konaklı Beldesi’ndeydi. Oraya yaklaşırken Anadolu’da doğmuş olmaya binlerce kez şükrettiren Emişbeleni, Baklabeleni gibi Yörük Kültürüne ait, sevimli adların verildiği yerlerden geçtik. İnsanda tam da; Anadolu Kültürü’nden umudunu kesmeme hissi uyandıran bu “bizden” yerleri geçer geçmez sağlı sollu sıralanan yabancı isimli oteller, dükkânlar, araçlar ise bizi bu düşten çarçabuk uyandırdı.

 

 

Yaşanılası Dünya’nın ne tadı ne tuzu kaldı.*

Ömür denen şu zamanın, çoğu gitti, azı kaldı…

 

Otelin kapısında Ankara’dan o sabah gelen arkadaşlarımızın, uzun zamandır kanser tedavisi gören meslektaşımız Meltem’in yasının bürüdüğü buğulu gözleri karşıladı bizi. Yine meslektaşımız Alparslan’ın eşi ve 10 yaşındaki Güneş’in annesi sevgili Meltem’i kaybetmenin hüznü çöktü programa… Bazı arkadaşlar izlerinin üstüne Ankara’ya dönüp arkadaşımız için “son görev”e gittiler. Şavkı bol olsun, Allah kalanlarına sabır ve güç versin. Sonra hep olageldiği gibi ateş en çok düştüğü yeri yaktı, bize biraz yavaşlamış gibi gelse de zaman bildiğini işledi.

 

Oldukça yoğun seminer programı Genel Müdürümüz Sayın Mahmut EVKURAN’ın Anadolu Kültürüne sıcacık bir güzelleme yaptığı açış konuşması ile başladı. Bilgi, söylediklerine inanmış bir yürekten dolanıp geliyorsa tadına doyulmuyor. Bizlere UNESCO tarafından 1972 yılında “Doğal ve Kültürel Dünya Mirasının Korunması Sözleşmesi” ile başlayıp sürdürülen çalışmalardan 2003 yılında ülkemizin de taraf olduğu “İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Sözleşmesi”ne uzanan süreci özetledi. Bu sözleşme ile mesleğimizin artan önemi yanında Anadolu denen eşsiz hazineyi araştırırken; “Denizcinin değerinin karşılaştığı fırtınalarla değil gemisini limana yanaştırıp yanaştıramadığı ile ölçüleceği” noktasındaki sorumluluklarımızı da anımsattı. Tespit etmek ve milletçe korumak zorunda olduğumuz bu değerlerin kültürel kimliğimiz, tarihi mirasımız, ulusal birlik ve geleceğimiz olduğunu da…

 

  Seminer saatleri dışında er sabah veya akşamüstleri çevrede gezintiler yaptık. Bu gezilerden birinde Ortaçağ kiliselerinde olduğu gibi yüksek, kusursuz kuru duvarlarla çevrili bazı villalar dikkatimizi çekti. Bir akşamüstü arkadaşlarla bu villalara doğru yürüdük. Kapısında bağlı irice köpek olmasa bile insana az ötede durması gerektiğini hissettiren bu villaların sahiplerini merak ettik. Köpekten giremediğimiz, turizm sezonu bittiğinden çevrede soracak kimse de bulamadığımız için çaresiz arkasındaki benzer duvarlarla çevrili ve daha ihtişamlı olanlara yöneldik. Kapıdaki bekçiye heyecanla, bu muhteşem yapıların mimarlarını ve sahiplerini sorduk. Ancak aldığımız cevaplar bizi çok mutlu etmedi.

 

Alanyalı bir yüklenici (müteahhit) tarafından 30 dönüm üzerine yapılmış 74 muhteşem villadan oluşan bu sitede satılan “malikâne”lerin tamamı, büyük kısmı Danimarkalı olmak üzere, yabancılarındı ve tahmin edeceğiniz üzere sitenin adı da elbette Türkçe değildi. Değeri beşyüzbin ile bir milyon lira arasında değişen villaların sahipleri arasında hiç Türk olmadığını şaşkınlıkla öğrenip nedenini sorduğumuzda aldığımız yanıt bizi şaşkına çevirdi;

 

“- Villaların hiç Türk sahibi yok çünkü ‘Onlar’ düzeni bozuyor. Bu yüzden yabancı villa sahipleri Türkleri istemiyor. ‘Onlar’a satılması tamamı satılmayan villaların yabancılarca alınmasını riske sokacağı için de müteaahhit Türklere satmıyor!”

 

 

Dostum dostum güzel dostum,**

Bu ne beter çizgidir bu?

Bu ne çıldırtan denge?

Yaprak döker bir yanımız,

Bir yanımız bahar, bahçe…

 

Yine; “Su elin, çeşme elin, tekne Atçalı Kel’in”di ama bu kez “niyet” aynı değildi. Memleketimizin bu cennet köşesinde (ve belki daha birçok yerinde), bu memleketin evladı ekmeğini yiyip suyunu içtiği ülkesinin toprağına yaptığı “villa”ları kendi insanına satmıyor ya da satamıyordu. Oysa aynı Türkler bu villaları çepeçevre saran, kendi insanına servet ya da düş, yabancılara ise; kendi ülkelerinde kiraya verdikleri evlerinin üçte bir kirası ile bütün kışı geçirdikleri, aslında yılın her günü emirlerine amade “ganimet” “all exclusive” (herşey dahil) sayısız turistik tesiste; günde 12 saat, büyük bir tevekkülle, çoğunlukla sigortasız, ayda 700 lira karşılığında “Onlar”ın güven içinde yaşayabilecekleri “düzen”i sağlamaya çalışıyorlardı…

 

***

 

Eskiden ilkokullarda “Yerli Malı Haftası” kutlardık hatırlarsınız… Evde analarımızın kınalı elleriyle emek emek hazırladığı darı patlağı, çitlembik, iğde, incir, ceviz, döngel, elma ve portakallar, türlü tahılın kavrulup eldaşında ezilerek unufak edildiği, içine şeker katıp kaşıklayınca abimle birbirimizin gözünü hedef alıp “papaz” derken gülmekten menzili şaşırdığımız “çekilik”ler sıraların üstüne yayılınca gözümüz doyar, gönlümüz zenginleşirdi…

 

Çoktandır, yıllarca kutsayıp kutladığımız haftaya adını veren yurdun mallarının yerini “popcorn”lar, “wafels”lar, “pancake”ler almış, yılda bir kez de olsa gitmekle kendimizi “şanslı” saydığımız, Türk Kahvesinin “ekstra” ve hayli pahalı olduğu tesislerimizde hatırımız en adisinden “nescafe”lerle sayılmaya başlar olmuştur. Bize ait çok az şeyin kaldığı, onların da hızla yozlaştığı bu tesislerde başımız zebil edilmiş kalitesiz, belki de kaçak içeceklerle, midemiz en ucuzundan “yemek”lerle, hemen her yerde kulağımıza dayatılan, özümüzden uzak cısdak cısdaklarla doldurulmaktadır. Her şeye rağmen “tatil”den sonra yollandığımız “reception”larında defterimiz dürülüp uzun ince bir yola revan olurken Anadolumuzun binlerce yıllık emeği, sabrı, güzellikleri ve yaşanmışlıkları ardımızdan yas tutmaktadır. Her geçen gün yabancı kültürlerin yıkıcı istilasına uğrayan değerlerimize sahip çıkmadıkça kendimize ve biribirimize yabancılaşmamız kaçınılmazdır.

 

Haftasını kutlayacak “Yerli Malı” malına hasret kaldığımız, ülkenin bütün olanaklarının yabancılara “seferber” edildiği, kendi insanımızdan hiçbir üstünlüğü olmadığı halde yaşamın her alanında her türlü iyi niyet, yardım ve önceliğin sağlandığı şu günlerde tanık olduğumuz bu olay çok üzücü ve düşündürücüdür. Acaba yaptığı konutları kendi milletine satamayan yüklenici bu durum hakkında ne düşünüyor, üzülüyor mudur, bilmiyorum? Ama çok iyi bildiğim bir şey var ki; dara düşse, yüreği yansa bizim ciğerimiz yanar, yarasını o “düzenli” müşteriler değil biz sararız…

 

                                                                                   

Çalışmadan yiyenlerin, derimizi giyenlerin,

Nice; “benim!” diyenlerin, ne izi, ne tozu kaldı…

 

Herşeye rağmen umutsuz değiliz, olmayacağız. Bütün bunları atalarımızdan devralan bizler bu mirasa sahip çıkmıyor sanılsak da yeri gelir onlar gibi canımız pahasına sahip çıkar, yine ve daha güzelini yaparız. Anadolu’da o “yabancı”ların akıl sır erdiremediği, hayal bile edemeyecekleri öyle ilahi bir “düzen” var ki biz ona inancımızı hiç yitirmedik, yitirmeyeceğiz… Ve bu düzeni korumak için hepimiz daha çok çalışacak, nöbet yerimizi terketmeyeceğiz…

 

Şimdilik onların teknesine aksa da suyun gözesi biziz, çeşme bizimdir. Onlar konuk gelir, “geldikleri gibi de giderler” ama biz buraların asıl ve asil “yerlisi”yiz. Ve bilmeyenler iyi bilsin, bilenlere de selam olsun ki; kendi ülkemize,  değerlerimize, hele hele -tek tük aykırımız olsa da- birbirimize “yabancı”laşmaya hiç niyetimiz yoktur. Gerektiğinde herşeye rağmen nasıl tek yürek olduğumuzu da çok iyi bilirler…

 

Dilimizde emdiğimiz helal sütlerin tadı, gönlümüzde vatan sevgisi ve gelecek güzel günlere inancın destanını yazan atalarımız, damarlarımızda muhtaç olduğumuz kudretin mevcut olduğu asil kanımız, elde olan varımızla;

 

“Yerli Malı Haftamız Kutlu Olsun…”

 

 

* Alevi - Bektaşi Babası, Ozan, UNESCO Yaşayan İnsan Hazinesi: Dertli DİVANİ

** Hasan Hüseyin KORKMAZGİL

 

 

 

 

 

 

 

Yayın Tarihi
12.12.2010
Bu makale 24723 kişi tarafından okunmuştur.
Bu Haber İçin Yorum Yapın
NOT: E-Mail adresiniz web sitemiz üzerinde yayınlanmayacaktır.
CAPTCHA Image
Kayıtlı Yorumlar
Bir genc kiz ceyizini nakis nakis isledigi gibi, bir tahtacinin agaci nakis nakis isledigi gibi sevgili Öznur Tanal´da 'Atçalı Kel Mehmet'i nakis nakis islemis yüregine saglik.

Hamza Kurnaz 05.04.2017

Merhaba öznur hanım Öncelikle teşekkürler Bizde aydın Atcadan gelmişiz ama herbirimiz heryere dağılmışız gitmişiz.rahmetli büyük dedem hep derdi,biz ordan geldik büyük büyük dedenizin heykeli orda derdi.orda kimsemiz yoktur diede gidemedim,ben Konya bölgesindeyim, Saygı ve sevgilerimle Allah'a emanet olun...

Oğuz atlı 21.11.2016

Atçalı kel mehmet efenin torunuyuz. Antalya Serik Eskiyörük köyu Atçalı kel Mehmet Efenin torunları tarafından kurulmuştur.

Ali Kademli 17.04.2014

Bir Atça' lı olarak gururla okudum yazınızı. Atça'lı Kel Memed Efe bilerek ölümü seçti, istese kurtulabilirdi. ''Sokaktaki her çocuğun gözlerine baktığımda Atça'lı Keli görüyorum. Bir kişinin ölmesi, bir ocağın sönmesini istemiyorum. Ben cahilim, buraya kadar. Kurtuluş ancak eğitimle olur.'' diyerek kaçmak yerine oyalanarak ölümü tercih etmiştir. Ama biz Atça'lılar Efemizin izindeyiz. Onun gibi hala asiyiz... Yüreğine, kalemine sağlık...

pembe tunçel 08.04.2013

Yüreğinize sağlık hem geçmişten hem gelecekten bilgi verdiniz

Aziz Doğan 28.03.2013

bu yazınıza yorumum sadece :: GÖNLÜNÜZE SAĞLIK OLURDU..GERİSİ TEFERRUAT.)SEVGİLERLE KALIN HOŞÇAKALIN)

murat yılmaz 26.04.2012

Öznur hanım merhaba, "Atça'lı Kel" hikayesindeki deyiş biraz farklı olsa gerek, ama sizin hikayenizdeki "tekne"de yakışmış doğrusu. Atça istasyonundaki çeşmenin üzerinde şöyle yazar: Suyu elin, çeşmesi elin. Tası Atça'lı Kel'in" Hikayesi de kısaca şu: Kadının birisi kocası erken ölünce onun hayratına "O" çeşmeyi yaptırır. oluğunun yanına da kalaylı bir tas koydurtur, suyun rahat içilmesi için. Fakat birileri o tası hep çalarmış. Atça'lı Kel'in "Halk günleri'nden birinde çeşmeyi yaptıran kadın bir maruzatı olduğunu Atça'lı Kel'e arz eder. Atça'lı Kel maruzatı dinler ve orada yazan deyişini çeşmenin anlına "yazdırın" der. Ve ondan sonra korkudan hiç kimse "o"tası çalmaz. Sağlıcakla kalın.

Veli GÜNER 11.04.2012

SEVGİLİ DOST AĞZINA DİLİNE KALEMİNE SAĞLIK

TÜLİN CİNCOR 20.12.2010

Çok güzel, çok hoş, Yakın tarihimizdeki canlı efsanelerimizi böyle ara sıra da osa hatırlamak gayri hoşuma gitti. teşekkürler

Ahmet Kangal 16.12.2010

Merhaba.. Öncelikle bu güzel yazı için teşekkürler..Az da kalsak aynı duyguları paylaşanlara rastlamak mutlu ediyor insanı..İYİ Kİ VARSINIZ..Hoşçakalınız..

serap özer 14.12.2010

Sevgili Öznur... Yazın her zamanki gibi akıcı ve güzel anekdotlarla bezenmiş. Eline, yüreğine ve kalemine sağlık. Tümcelerinin arasında bir yerlerde Ozan Dertli Divani Baba'dan da dizeler eklemişsin, yakışmış... Divani baba ile ilgili şöyle dört başı mamur bir yazı beklerim senden... Hoşça kal, sevgi ile kal...Türkü'yle kal!

M.Kazım Engin 13.12.2010

Dostum dostum güzel dostum,** Bu ne beter çizgidir bu? Bu ne çıldırtan denge? Yaprak döker bir yanımız, Bir yanımız bahar, bahçe… Sevgili öznur seni burada bulmak çok güzel. her zaman değilse de ara sıra Neşe anneyi ve Nizamettin Şen Bey'in yazdıklarını okumak için bakarım bu gazeteye. Başında tülbenti ile o güzel resimde seni görünce okumadan edemedim; ne güzelde yazmışsın akıcı usluplu ve duyarlı ellerine ve duyuna sağlık.Senin bitliker üzerine araştırma yaptığını sanıyordum. Sevgiyle nice güzel yazılara diyorum.

Mukadder Kavas 13.12.2010

Sevgi saçan, düşündüren, kimi tümcesinde moral bozan, pek çoğunda moral çoğaltan öğretici bir yazı. Kalemin yüreğin gibi her zaman güçlü olsun sevgili Öznur.

T. Ali Çağlar 13.12.2010

Halkın gözünü boyayabilmek için önce her il, ilçe,köy ve mezranın en yüksek tepesine, devasa boyutlarda bir seren üzerine, yine devasa boyutlarda bir Türk Bayrağı asıldı. Böylece milliyetçilik vurgulandı (!) Artık Özelleştime maskesi altında GELSİN SATIŞLAR. Ne fabrika kaldı ,satılmadık, ne liman, ne baraj, ne arsa , ne de kültür ,ahlak ve TÜRKLÜK GURURU. Kaleminize sağlık böylesine fütursuzca yozlaşmamızı öylesine destansı bir lirik şiir havasında yazmışsınız ki. Bir roman tadında bir çırpıda okudum, Efelikten , hizmettarlığa dönüştürülüşümüzü. Tekrar teşekkürler...

İbrahim Körpe 13.12.2010

Öznur hanım, küreselleşme hikayeleri ile artık kendi aralarında bile anlaşamayan, bizim girmeye çalıştığımız AB ülkeleri, özellikle kendi kültürel değerleri arasında şimdilik gizlemeye çalıştıkları önemli ayrışmalar yaşıyorlar.Biz ne kadar kendi değerlerimizi tüketir ve unutursak, yaşamakta olduğumuz ve yaşayacağımız soyal ve ekonomik sıkıntılar çok daha hızlı artacaktır. Bence bugün içinde bulunduğumuz ve derinleşen ekonomik sıkıntıların çözümü, işte taa ilkokul sıralarında kutlamayı öğrendiğimiz,şimdi unutturulan YERLİ MALI HAFTASI ve YERLİ MALI KULLANMA bilincinin yeniden canlandırılmasındadır.Yüreğinize sağlık,kaleminize sağlık. selam ve saygılarımla.

Mehmet Keza KUNDAKÇI 13.12.2010

Öznur Hanım, "Su Elin, Çeşme Elin, Tekne Atçalı Kel’in” başlıklı yazısıyla bilinen fakat görmemezlikten gelinen - Güç sermayenindir! - gerçeğini yine güzel bir kurguyla önümüze sermiş! - Yerli Malı Haftası - çok gerilerde kaldı. Şimdi varsa yoksa ithali muteber. Malın da,suyun da, atında, avradın da hatta komşunun da! Atçalı Kel Efeler ise atlarına atlayıp çoktan bu diyarlardan gittiler! Kutluyorum güzel bir konu, güzel bir kurgu ile işlenmiş. Murat Şahin

Murat Şahin 13.12.2010

Sevgili öznur her baskının ,haksızlığın ve zulmün sonucu isyana çıkar.İsyanı asiler çıkarır derseler de başkaldırı halktan ve yüreği güçlü olandan çıkar.Haksızlığa zulme karşı durmak her yurtseverin görevi.Atçalı kel Mehmet efe gibi bir haksızlık vurgunu yiğitler doğurmuştur analar.Karın tokluğuna kanımızla koruduğumuz topraklar üzerine yapılan viilalar ÇANAKKALEYİ savaşla geçemeyen ancak EFT ile geçenlere satılmakta yarının ne olacağı düşünülmeden.Bizde yalağı olmayan çeşmeler gibi akıp gidiyoruz kimseye faydası olmadan.Belirttiğiniz gibi biz bu yurdun misfairi değil sahibiyiz.EFT ylede gelseniz günün birinde gideceksiniz bilesiniz.Yine güzel bir yazıydı.Kutlarım.Selamlar

mehmet şahin 13.12.2010

Kanıyan bu yurt sevgisi ile yananyüreğime Atçalı Efenin çeşmesindende olsa su serpildi.Kalkan lılarda bekçi bahçıvan oldular kendi güzelim villaların arsaların başına. Eline sağlık be Öznurum ötüm.

nazmiyeyilmaz 13.12.2010

Yazara Ait Diğer Makaleler

Çerez Kullanımı

Kullandığımız çerezler hakkında bilgi almak ve haklarınızı öğrenmek için Çerez Politikamıza bakabilirsiniz.

Daha Fazla

Arama Yap!